تأثیر تغذیه مناسب در کنترل و بهبود بیماری سلیاک
بیماری سلیاک ناشی از حساسیت به گلوتن است که موجب آسیب روده و سوءجذب می‌شود و تنها درمان مؤثر آن رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن با جایگزینی آردهایی مانند برنج و ذرت و دقت در انتخاب محصولات غذایی و دارویی است.
بیماری سلیاک یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی با منشأ ایمنی است که در اثر حساسیت بدن به پروتئین گلوتن به وجود می‌آید. گلوتن پروتئینی است که به‌طور طبیعی در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد و مصرف آن برای افراد سالم مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما در مبتلایان به سلیاک، سیستم ایمنی بدن نسبت به گلوتن واکنش غیرطبیعی نشان داده و همین واکنش باعث ایجاد التهاب در دیواره روده باریک و تخریب پرزهای روده‌ای می‌شود. پرزهای روده همان برجستگی‌های کوچکی هستند که سطح داخلی روده را پوشانده و وظیفه جذب مواد غذایی، ویتامین‌ها و املاح را بر عهده دارند. وقتی این پرزها آسیب ببینند یا از بین بروند، فرآیند جذب مختل شده و فرد دچار سوءجذب و کمبودهای تغذیه‌ای می‌شود.
به گفته دکتر نسرین شریفی، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان، یکی از مهم‌ترین پیامدهای این بیماری، کاهش سطح جذب مواد حیاتی بدن است. همین موضوع سبب می‌شود فرد حتی با داشتن یک رژیم غذایی معمولی، نتواند نیازهای بدن خود را به‌درستی تأمین کند و در نتیجه دچار مشکلاتی مانند کاهش وزن، ضعف عمومی، خستگی مداوم، پوکی استخوان یا کم‌خونی شود.
علائم بالینی سلیاک می‌توانند بسیار متنوع باشند. در شکل کلاسیک بیماری، نشانه‌هایی همچون اسهال مزمن، دردهای مکرر شکمی، نفخ و کاهش وزن مشاهده می‌شود. اما بسیاری از بیماران با علائم غیرکلاسیک به پزشک مراجعه می‌کنند؛ نشانه‌هایی مثل بثورات پوستی، ریزش مو، مشکلات باروری، کم‌خونی مقاوم به درمان با آهن، یا حتی اختلالات عصبی و افسردگی. همین تنوع در بروز علائم باعث می‌شود تشخیص بیماری در بسیاری از مواقع با تأخیر همراه باشد.
زمینه‌های ژنتیکی نیز در بروز سلیاک نقش پررنگی دارند. این بیماری معمولاً در خانواده‌هایی که سابقه ابتلا دارند شایع‌تر است و اغلب همراه با بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند دیابت نوع یک یا اختلالات تیروئید دیده می‌شود. نکته جالب آن است که سلیاک تنها محدود به کودکان نیست؛ اگرچه در دوران کودکی هم می‌توان علائم آن را مشاهده کرد، اما بروز آن در بزرگسالی نیز کاملاً محتمل است. بسیاری از بیماران سال‌ها بدون تشخیص صحیح زندگی می‌کنند و تازه در میانسالی متوجه ابتلای خود می‌شوند.
مهم‌ترین نکته در ارتباط با سلیاک، نبود درمان دارویی قطعی برای آن است. در واقع، هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند پرزهای آسیب‌دیده روده را ترمیم کند یا واکنش ایمنی بدن را نسبت به گلوتن متوقف سازد. تنها راهکار مؤثر برای کنترل این بیماری، رعایت یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن است. این رژیم به معنای پرهیز مطلق از هرگونه مواد غذایی یا فرآورده‌ای است که در ترکیبات خود گندم، جو یا چاودار داشته باشد. حتی مقادیر بسیار اندک گلوتن می‌تواند باعث عود علائم و ادامه یافتن آسیب‌های روده‌ای شود.
به گفته دکتر شریفی، بیماران باید به جای این غلات از مواد جایگزین استفاده کنند. آرد برنج، ذرت، سیب‌زمینی یا نخودچی از جمله آردهایی هستند که می‌توانند جایگزین گندم و جو در پخت نان و شیرینی شوند. خوشبختانه امروزه محصولات بدون گلوتن در فروشگاه‌های ویژه و داروخانه‌ها عرضه می‌شوند و بیماران با اندکی دقت می‌توانند نیازهای غذایی خود را تأمین کنند.
یکی از چالش‌های جدی بیماران سلیاک، شناسایی مواد غذایی فاقد گلوتن است. بسیاری از مواد غذایی صنعتی یا داروها ممکن است در ترکیبات خود مقدار اندکی گلوتن داشته باشند، به‌ویژه به شکل افزودنی یا عامل غلظت‌دهنده. بنابراین توجه به برچسب محصولات غذایی، پرس‌وجو از فروشندگان معتبر و مشورت با انجمن‌های تخصصی مرتبط با سلیاک بسیار ضروری است. حتی غذاهای آماده رستورانی نیز می‌توانند منبع پنهانی گلوتن باشند؛ از این‌رو بیماران باید همیشه هوشیار بوده و از مصرف غذاهایی که نسبت به مواد اولیه آن‌ها مطمئن نیستند پرهیز کنند.
پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن نه‌تنها علائم بیماری را کاهش می‌دهد، بلکه در بلندمدت سبب بازسازی پرزهای روده و بهبود جذب مواد غذایی می‌شود. بسیاری از بیماران بعد از چند ماه پرهیز کامل، شاهد بازگشت انرژی، بهبود وضعیت عمومی بدن و رفع مشکلاتی مانند کم‌خونی یا پوکی استخوان هستند. البته این روند در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است برخی بیماران نیازمند مدت زمان طولانی‌تری برای ترمیم کامل روده باشند.
دکتر شریفی در توصیه پایانی خود تأکید کرده است که بیماران مبتلا به سلیاک باید برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود تنها از فروشگاه‌های معتبر عرضه‌کننده محصولات عاری از گلوتن خرید کنند. همچنین مشورت مداوم با متخصصان تغذیه به آن‌ها کمک می‌کند تا برنامه غذایی متنوع و کاملی داشته باشند و دچار کمبود ویتامین یا املاح نشوند.
در مجموع می‌توان گفت بیماری سلیاک یک اختلال مادام‌العمر است که درمان دارویی ندارد، اما با رعایت دقیق رژیم بدون گلوتن می‌توان آن را به‌طور کامل کنترل کرد. شناسایی به‌موقع بیماری، آگاهی از منابع پنهان گلوتن، استفاده از جایگزین‌های سالم و مراجعه منظم به متخصص تغذیه، کلیدهای اصلی حفظ سلامت در بیماران مبتلا به سلیاک هستند.
نقل از سایت وزارت بهداشت